مرکز تخصصی طب کار زاگرس
ظهر داغ یک روز تابستانی بود؛ میلاد، جوان ۲۷ ساله، با بطری آب و کفش ورزشی‌اش راهی باشگاه روباز شد. با اینکه عرق می‌ریخت، فشار تمرین را بالا برد. ساعاتی بعد، نه از شدت خستگی، بلکه از درد در ناحیه پهلو و تیرگی عجیب رنگ ادرارش، به اورژانس رفت. پزشک‌ها تشخیص دادند که او دچار میوگلوبینوری شده است؛ وضعیتی که عضلات در اثر فشار و گرما تجزیه شده‌اند و محتوای خطرناک آن‌ها وارد خون شده است. چیزی نمانده بود که کلیه‌هایش آسیب جبران‌ناپذیر ببینند. در روزهایی که هوا داغ است، ورزش شدید می‌تواند مثل سم عمل کند. آگاهی از هشدارهای بدن و شناخت عوارضی مثل میوگلوبینوری، برای حفظ سلامت حیاتی است.
میوگلوبینوری چیست و چرا در گرما بیشتر اتفاق می‌افتد؟ میوگلوبینوری (Myoglobinuria) حالتی است که در آن پروتئینی به‌نام میوگلوبین از عضله‌های آسیب‌دیده وارد جریان خون شده و سرانجام از طریق کلیه‌ها دفع می‌شود. این ماده در شرایط عادی به مقدار کم در بدن وجود دارد، اما زمانی که عضلات دچار آسیب شدید، له‌شدگی یا تخریب ناشی از ورزش افراطی می‌شوند، مقدار زیادی از آن وارد جریان خون می‌شود. در روزهای خیلی گرم، بدن برای خنک‌کردن خود حجم زیادی از مایعات را از دست می‌دهد. اگر این کم‌آبی با فعالیت شدید ترکیب شود، خون‌رسانی به عضلات کاهش یافته و عضلات سریع‌تر تجزیه می‌شوند. در این حالت، خطر آزادشدن مقادیر زیاد میوگلوبین بالا می‌رود. کلیه‌ها برای تصفیهٔ این پروتئین طراحی نشده‌اند؛ میوگلوبین می‌تواند لوله‌های کلیوی را مسدود کند و منجر به نارسایی حاد کلیه (Acute Kidney Injury) شود. اولین نشانهٔ میوگلوبینوری، ادرار تیره‌رنگ، درد عضلانی شدید، و خستگی غیرعادی است. متأسفانه بسیاری از افراد این نشانه‌ها را با درد عضلهٔ ساده یا کم‌آبی اشتباه می‌گیرند و تا زمان بروز آسیب جدی به کلیه‌ها به آن توجه نمی‌کنند. این وضعیت نه‌فقط در ورزشکاران حرفه‌ای، بلکه در افراد عادی که در شرایط نامناسب آب‌وهوایی ورزش شدید انجام می‌دهند نیز ممکن است دیده شود. چگونه ورزش سنگین در گرما به کلیه‌ها آسیب می‌زند؟ وقتی دمای بدن به‌دلیل گرمای محیط و فعالیت شدید بالا می‌رود، جریان خون به‌طور طبیعی به سمت پوست هدایت می‌شود تا از طریق تعریق، بدن خنک شود. در نتیجه، عضلات و کلیه‌ها با افت نسبی خون‌رسانی مواجه می‌شوند. اگر این شرایط با کم‌آبی شدید همراه شود، نه‌تنها تصفیه خون در کلیه‌ها مختل می‌شود، بلکه زمینه برای آسیب‌های غیرقابل‌برگشت فراهم می‌شود. در وضعیت میوگلوبینوری، عضلات که به‌شدت تحت فشار قرار گرفته‌اند، شروع به تخریب می‌کنند. در این فرایند، مقدار زیادی میوگلوبین (Myoglobin) از سلول‌های عضله به جریان خون نشت می‌کند. این پروتئین به‌خودی‌خود سمی نیست، اما وقتی در حجم بالا وارد جریان خون شود، به کلیه‌ها می‌رسد و در آنجا باعث رسوب و انسداد در توبول‌های کلیوی می‌شود. این پدیده مانند گرفتگی فیلترهای یک تصفیه‌خانه عمل می‌کند و می‌تواند به سرعت منجر به نارسایی حاد کلیه شود. افزون بر این، میوگلوبین حاوی آهن است و می‌تواند در تماس با محیط اسیدی ادرار، رادیکال‌های آزاد تولید کند. این رادیکال‌ها در صورت مهار نشدن، به بافت کلیه آسیب اکسیداتیو وارد می‌کنند. در هوای گرم، اسیدی شدن ادرار به‌دلیل کم‌آبی شایع‌تر است و این مسئله وضعیت را وخیم‌تر می‌کند. از دیگر علائم هشداردهنده در مراحل اولیه می‌توان به درد منتشر در عضلات، تب خفیف، احساس ضعف شدید، تهوع، یا افزایش ضربان قلب اشاره کرد. اما مهم‌ترین نشانه ظاهری، تغییر رنگ ادرار به قرمز قهوه‌ای یا شکلاتی است که نباید نادیده گرفته شود. این نشانه می‌تواند اولین و گاه تنها علامت میوگلوبینوری باشد که نیاز به اقدام فوری پزشکی دارد. پزشکان در این شرایط معمولاً آزمایش ادرار (برای تشخیص وجود میوگلوبین) و آزمایش خون برای بررسی عملکرد کلیه (کراتینین، BUN، الکترولیت‌ها) را تجویز می‌کنند. درمان سریع با تجویز مایعات داخل وریدی، تنظیم الکترولیت‌ها، و در صورت لزوم دیالیز، می‌تواند آسیب کلیوی را مهار کند. چطور از میوگلوبینوری در روزهای گرم پیشگیری کنیم؟ پیشگیری از میوگلوبینوری در وهلهٔ اول به دو عامل کلیدی بستگی دارد: حفظ آب بدن و شناخت محدودیت‌های فیزیولوژیک هنگام ورزش در گرما. بدن انسان در دمای بالا تلاش می‌کند خودش را از طریق تعریق خنک نگه دارد، اما اگر ذخیرهٔ آب کافی نباشد، این سیستم دفاعی به‌سرعت از کار می‌افتد. بنابراین نوشیدن آب کافی، قبل، حین و بعد از فعالیت، باید یک عادت دائمی برای هر فرد فعال باشد. در روزهایی که دمای هوا از ۳۲ درجه سانتی‌گراد بالاتر می‌رود یا رطوبت هوا بالاست، بهتر است از ورزش شدید به‌ویژه در فضای باز پرهیز کنید. اگر ناگزیر به ورزش هستید، آن را به ساعات خنک‌تر روز مانند اوایل صبح یا پس از غروب منتقل کنید. استفاده از لباس‌های نازک و تنفس‌پذیر، توجه به خنک‌کردن بدن در فواصل تمرین، و همراه‌داشتن مایعات الکترولیت‌دار نیز ضروری است. یکی از راه‌های ساده برای پایش وضعیت بدن، بررسی رنگ ادرار در طول روز است. اگر ادرار به‌صورت مداوم تیره و غلیظ باشد، یا با بوی شدید همراه باشد، احتمال کم‌آبی و شروع تخریب عضله وجود دارد. در این حالت، ادامهٔ ورزش خطرناک است و باید فوراً استراحت و آبرسانی شروع شود. افرادی که دچار بیماری‌های زمینه‌ای کلیه، دیابت یا فشار خون بالا هستند، بیش از دیگران در معرض خطر قرار دارند. همین‌طور، کسانی که داروهای ادرارآور مصرف می‌کنند، باید با احتیاط بیشتری ورزش کنند. در شرایط خاص مثل تمرینات نظامی، اردوهای ورزشی فشرده، یا برنامه‌های چربی‌سوزی شدید، حتی افراد سالم نیز ممکن است به‌طور ناگهانی دچار رابدومیولیز (Rhabdomyolysis) شوند که مرحلهٔ پیشرفته‌تری از تخریب عضلانی است و خطر میوگلوبینوری را افزایش می‌دهد. یک توصیه مهم دیگر، رعایت اصل «سازگاری تدریجی» است. اگر مدتی ورزش نکرده‌اید، یا وارد محیطی با آب‌وهوای گرم شده‌اید، بدن شما نیاز به زمان دارد تا به این شرایط عادت کند. افزایش ناگهانی شدت تمرین در این شرایط، دعوت‌نامه‌ای برای فاجعه است. حلاصه: ورزش سنگین در روزهای بسیار گرم، به‌ویژه در شرایط کم‌آبی، می‌تواند به وضعیتی خطرناک به‌نام میوگلوبینوری منجر شود. در این حالت، تخریب عضلات باعث ورود میوگلوبین به خون و آسیب مستقیم به کلیه‌ها می‌شود. با آگاهی از علائم هشداردهنده و رعایت اصول پیشگیرانه مانند آبرسانی مناسب و پرهیز از تمرین شدید در گرما، می‌توان از بروز آسیب‌های جدی جلوگیری کرد. شناخت این خطر پنهان، گامی مهم در حفظ سلامت ورزشکاران، نوجوانان و حتی کاربران عادی در تابستان‌های گرم است. وقتی بدنت هشدار می‌دهد، گوش بده؛ نه‌فقط برای امروز، برای کلیه‌های فردا بدن، زبان خاص خودش را برای هشدار دارد: رنگ ادرار، درد عضله، خستگی بیش‌ازحد. بی‌توجهی به این نشانه‌ها شاید فقط یک تمرین باشد، اما گاهی هزینه‌اش یک عمر دیالیز است. در جهانی که گرما و استرس فیزیکی در حال افزایش‌اند، یادگیری زبان هشدارهای بدن از نان شب واجب‌تر است سؤالات پرتکرار (FAQ) میوگلوبینوری چیست و چه خطری دارد؟ میوگلوبینوری وضعیتی است که در آن پروتئین عضله (میوگلوبین) وارد خون و سپس کلیه می‌شود و ممکن است باعث نارسایی کلیه شود. چرا ورزش در گرمای شدید خطر میوگلوبینوری را افزایش می‌دهد؟ گرمای زیاد باعث کاهش خون‌رسانی به عضلات و کلیه‌ها می‌شود و در صورت کم‌آبی، عضلات سریع‌تر تجزیه می‌شوند و میوگلوبین آزاد می‌شود . چه نشانه‌هایی ممکن است هشداردهنده میوگلوبینوری باشند؟ ادرار تیره‌رنگ، درد شدید عضلانی، ضعف ناگهانی و خستگی شدید از نشانه‌های مهم هستند. آیا میوگلوبینوری فقط در ورزشکاران حرفه‌ای رخ می‌دهد؟ خیر، حتی افراد عادی نیز در صورت تمرین سنگین در گرمای زیاد، در معرض خطر هستند. چگونه می‌توان از این وضعیت پیشگیری کرد؟ با آبرسانی کافی، کاهش شدت تمرین در هوای گرم، انتخاب زمان مناسب برای ورزش و رعایت اصل سازگاری تدریجی. در صورت مشکوک شدن به میوگلوبینوری چه باید کرد؟ فوراً به پزشک مراجعه کرده، مایعات دریافت کنید و از ادامه ورزش پرهیز نمایید.
میوگلوبینوری چیست و چرا در گرما بیشتر اتفاق می‌افتد؟ میوگلوبینوری (Myoglobinuria) حالتی است که در آن پروتئینی به‌نام میوگلوبین از عضله‌های آسیب‌دیده وارد جریان خون شده و سرانجام از طریق کلیه‌ها دفع می‌شود. این ماده در شرایط عادی به مقدار کم در بدن وجود دارد، اما زمانی که عضلات دچار آسیب شدید، له‌شدگی یا تخریب ناشی از ورزش افراطی می‌شوند، مقدار زیادی از آن وارد جریان خون می‌شود. در روزهای خیلی گرم، بدن برای خنک‌کردن خود حجم زیادی از مایعات را از دست می‌دهد. اگر این کم‌آبی با فعالیت شدید ترکیب شود، خون‌رسانی به عضلات کاهش یافته و عضلات سریع‌تر تجزیه می‌شوند. در این حالت، خطر آزادشدن مقادیر زیاد میوگلوبین بالا می‌رود. کلیه‌ها برای تصفیهٔ این پروتئین طراحی نشده‌اند؛ میوگلوبین می‌تواند لوله‌های کلیوی را مسدود کند و منجر به نارسایی حاد کلیه (Acute Kidney Injury) شود. اولین نشانهٔ میوگلوبینوری، ادرار تیره‌رنگ، درد عضلانی شدید، و خستگی غیرعادی است.
متأسفانه بسیاری از افراد این نشانه‌ها را با درد عضلهٔ ساده یا کم‌آبی اشتباه می‌گیرند و تا زمان بروز آسیب جدی به کلیه‌ها به آن توجه نمی‌کنند. این وضعیت نه‌فقط در ورزشکاران حرفه‌ای، بلکه در افراد عادی که در شرایط نامناسب آب‌وهوایی ورزش شدید انجام می‌دهند نیز ممکن است دیده شود. چگونه ورزش سنگین در گرما به کلیه‌ها آسیب می‌زند؟ وقتی دمای بدن به‌دلیل گرمای محیط و فعالیت شدید بالا می‌رود، جریان خون به‌طور طبیعی به سمت پوست هدایت می‌شود تا از طریق تعریق، بدن خنک شود. در نتیجه، عضلات و کلیه‌ها با افت نسبی خون‌رسانی مواجه می‌شوند. اگر این شرایط با کم‌آبی شدید همراه شود، نه‌تنها تصفیه خون در کلیه‌ها مختل می‌شود، بلکه زمینه برای آسیب‌های غیرقابل‌برگشت فراهم می‌شود. در وضعیت میوگلوبینوری، عضلات که به‌شدت تحت فشار قرار گرفته‌اند، شروع به تخریب می‌کنند.
در این فرایند، مقدار زیادی میوگلوبین (Myoglobin) از سلول‌های عضله به جریان خون نشت می‌کند. این پروتئین به‌خودی‌خود سمی نیست، اما وقتی در حجم بالا وارد جریان خون شود، به کلیه‌ها می‌رسد و در آنجا باعث رسوب و انسداد در توبول‌های کلیوی می‌شود. این پدیده مانند گرفتگی فیلترهای یک تصفیه‌خانه عمل می‌کند و می‌تواند به سرعت منجر به نارسایی حاد کلیه شود. افزون بر این، میوگلوبین حاوی آهن است و می‌تواند در تماس با محیط اسیدی ادرار، رادیکال‌های آزاد تولید کند. این رادیکال‌ها در صورت مهار نشدن، به بافت کلیه آسیب اکسیداتیو وارد می‌کنند. در هوای گرم، اسیدی شدن ادرار به‌دلیل کم‌آبی شایع‌تر است و این مسئله وضعیت را وخیم‌تر می‌کند. از دیگر علائم هشداردهنده در مراحل اولیه می‌توان به درد منتشر در عضلات، تب خفیف، احساس ضعف شدید، تهوع، یا افزایش ضربان قلب اشاره کرد. اما مهم‌ترین نشانه ظاهری، تغییر رنگ ادرار به قرمز قهوه‌ای یا شکلاتی است که نباید نادیده گرفته شود.
این نشانه می‌تواند اولین و گاه تنها علامت میوگلوبینوری باشد که نیاز به اقدام فوری پزشکی دارد. پزشکان در این شرایط معمولاً آزمایش ادرار (برای تشخیص وجود میوگلوبین) و آزمایش خون برای بررسی عملکرد کلیه (کراتینین، BUN، الکترولیت‌ها) را تجویز می‌کنند. درمان سریع با تجویز مایعات داخل وریدی، تنظیم الکترولیت‌ها، و در صورت لزوم دیالیز، می‌تواند آسیب کلیوی را مهار کند. چطور از میوگلوبینوری در روزهای گرم پیشگیری کنیم؟ پیشگیری از میوگلوبینوری در وهلهٔ اول به دو عامل کلیدی بستگی دارد: حفظ آب بدن و شناخت محدودیت‌های فیزیولوژیک هنگام ورزش در گرما. بدن انسان در دمای بالا تلاش می‌کند خودش را از طریق تعریق خنک نگه دارد، اما اگر ذخیرهٔ آب کافی نباشد، این سیستم دفاعی به‌سرعت از کار می‌افتد.
بنابراین نوشیدن آب کافی، قبل، حین و بعد از فعالیت، باید یک عادت دائمی برای هر فرد فعال باشد. در روزهایی که دمای هوا از ۳۲ درجه سانتی‌گراد بالاتر می‌رود یا رطوبت هوا بالاست، بهتر است از ورزش شدید به‌ویژه در فضای باز پرهیز کنید. اگر ناگزیر به ورزش هستید، آن را به ساعات خنک‌تر روز مانند اوایل صبح یا پس از غروب منتقل کنید. استفاده از لباس‌های نازک و تنفس‌پذیر، توجه به خنک‌کردن بدن در فواصل تمرین، و همراه‌داشتن مایعات الکترولیت‌دار نیز ضروری است.
یکی از راه‌های ساده برای پایش وضعیت بدن، بررسی رنگ ادرار در طول روز است. اگر ادرار به‌صورت مداوم تیره و غلیظ باشد، یا با بوی شدید همراه باشد، احتمال کم‌آبی و شروع تخریب عضله وجود دارد. در این حالت، ادامهٔ ورزش خطرناک است و باید فوراً استراحت و آبرسانی شروع شود. افرادی که دچار بیماری‌های زمینه‌ای کلیه، دیابت یا فشار خون بالا هستند، بیش از دیگران در معرض خطر قرار دارند. همین‌طور، کسانی که داروهای ادرارآور مصرف می‌کنند، باید با احتیاط بیشتری ورزش کنند.
در شرایط خاص مثل تمرینات نظامی، اردوهای ورزشی فشرده، یا برنامه‌های چربی‌سوزی شدید، حتی افراد سالم نیز ممکن است به‌طور ناگهانی دچار رابدومیولیز (Rhabdomyolysis) شوند که مرحلهٔ پیشرفته‌تری از تخریب عضلانی است و خطر میوگلوبینوری را افزایش می‌دهد. یک توصیه مهم دیگر، رعایت اصل «سازگاری تدریجی» است. اگر مدتی ورزش نکرده‌اید، یا وارد محیطی با آب‌وهوای گرم شده‌اید، بدن شما نیاز به زمان دارد تا به این شرایط عادت کند. افزایش ناگهانی شدت تمرین در این شرایط، دعوت‌نامه‌ای برای فاجعه است.
حلاصه: ورزش سنگین در روزهای بسیار گرم، به‌ویژه در شرایط کم‌آبی، می‌تواند به وضعیتی خطرناک به‌نام میوگلوبینوری منجر شود. در این حالت، تخریب عضلات باعث ورود میوگلوبین به خون و آسیب مستقیم به کلیه‌ها می‌شود. با آگاهی از علائم هشداردهنده و رعایت اصول پیشگیرانه مانند آبرسانی مناسب و پرهیز از تمرین شدید در گرما، می‌توان از بروز آسیب‌های جدی جلوگیری کرد. شناخت این خطر پنهان، گامی مهم در حفظ سلامت ورزشکاران، نوجوانان و حتی کاربران عادی در تابستان‌های گرم است. وقتی بدنت هشدار می‌دهد، گوش بده؛ نه‌فقط برای امروز، برای کلیه‌های فردا بدن، زبان خاص خودش را برای هشدار دارد: رنگ ادرار، درد عضله، خستگی بیش‌ازحد. بی‌توجهی به این نشانه‌ها شاید فقط یک تمرین باشد، اما گاهی هزینه‌اش یک عمر دیالیز است. در جهانی که گرما و استرس فیزیکی در حال افزایش‌اند، یادگیری زبان هشدارهای بدن از نان شب واجب‌تر است
سؤالات پرتکرار (FAQ)
میوگلوبینوری چیست و چه خطری دارد؟ میوگلوبینوری وضعیتی است که در آن پروتئین عضله (میوگلوبین) وارد خون و سپس کلیه می‌شود و ممکن است باعث نارسایی کلیه شود.
چرا ورزش در گرمای شدید خطر میوگلوبینوری را افزایش می‌دهد؟ گرمای زیاد باعث کاهش خون‌رسانی به عضلات و کلیه‌ها می‌شود و در صورت کم‌آبی، عضلات سریع‌تر تجزیه می‌شوند و میوگلوبین آزاد می‌شود
. چه نشانه‌هایی ممکن است هشداردهنده میوگلوبینوری باشند؟ ادرار تیره‌رنگ، درد شدید عضلانی، ضعف ناگهانی و خستگی شدید از نشانه‌های مهم هستند.
آیا میوگلوبینوری فقط در ورزشکاران حرفه‌ای رخ می‌دهد؟ خیر، حتی افراد عادی نیز در صورت تمرین سنگین در گرمای زیاد، در معرض خطر هستند.
چگونه می‌توان از این وضعیت پیشگیری کرد؟ با آبرسانی کافی، کاهش شدت تمرین در هوای گرم، انتخاب زمان مناسب برای ورزش و رعایت اصل سازگاری تدریجی. در صورت مشکوک شدن به میوگلوبینوری چه باید کرد؟ فوراً به پزشک مراجعه کرده، مایعات دریافت کنید و از ادامه ورزش پرهیز نمایید.