آسپارتام: این شیرین‌کننده مصنوعی بدون کالری است، اما بدون خطر نیست

شکر — شیرین، لذت بخش و همه‌جا حاضر. از میوه‌های تازه و عسل گرفته تا شکر تصفیه‌شده و نوشیدنی‌ها، تقریباً در همه‌ی خوراکی‌هایی که می‌خوریم پنهان شده است. با وجود طعم دلپذیر، شکر چیزی را ارائه می‌دهد که متخصصان تغذیه به آن «کالری خالی یا فاقد مواد مغذی ضروری» می‌گویند — انرژی بدون هیچ ماده‌ی مغذی ضروری. از آنجا که مصرف بیش از حد آن با چاقی، دیابت نوع ۲، بیماری‌های قلبی و مشکلات دندانی مرتبط است، جای تعجب نیست که مقامات بهداشتی از ما می‌خواهند مصرف آن را کاهش دهیم

سازمان جهانی بهداشت (WHO) توصیه می‌کند که مصرف شکر افزوده به کمتر از ۱۰٪ از کالری روزانه محدود شود، در حالی که مجله پزشکی بریتانیا (BMJ) پیشنهاد می‌کند این مقدار حتی کمتر باشد: حداکثر ۶ قاشق چای‌خوری (۲۵ گرم) در روز برای زنان و ۹ قاشق چای‌خوری (۳۸ گرم) برای مردان. در واکنش به این توصیه‌ها، بسیاری از افراد به سمت شیرین‌کننده‌های غیرمغذی روی آورده‌اند — جایگزین‌های شکر که شیرینی را بدون کالری ارائه می‌دهند. این شیرین‌کننده‌ها شامل گزینه‌های محبوبی مانند آسپارتام، سوکرالوز، استویا و عصاره میوه راهب (مونک فروت) هستند. این ترکیبات که در بسیاری از نوشیدنی‌های رژیمی، تنقلات بدون قند و غذاهای کم‌کالری یافت می‌شوند، برای کمک به مدیریت وزن و سطح قند خون طراحی شده‌اند. آسپارتام یک شیرین‌کننده مصنوعی است که در سال ۱۹۶۵ کشف شد و ۱۸۰ تا ۲۰۰ برابر شیرین‌تر از شکر است. این ماده اولین بار در سال ۱۹۷۴ توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) تنظیم مقررات شد و در سال ۱۹۸۱ برای استفاده در مواد غذایی خشک تأیید گردید. امروزه تخمین زده می‌شود که این شیرین‌کننده در بیش از ۶۰۰۰ محصول غذایی و نوشیدنی و ۶۰۰ قلم دارویی یافت می‌شود. در ابتدا، آسپارتام به عنوان راهکاری برای کمک به کاهش چاقی و حمایت از بیماران دیابتی مورد استقبال قرار گرفت، چرا که طعم شیرین را بدون افزایش قند خون ارائه می‌داد. اما با وجود دهه‌ها استفاده، ایمنی این ماده هنوز موضوع بحث‌های شدید علمی و عمومی است. آسپارتام میتواند سطح فنیل‌آلانین و اسید آسپارتیک را در مغز افزایش دهد که این موضوع نگرانی جدی برای افراد مبتلا به فنیل‌کتونوریا (PKU) محسوب می‌شود. PKU، یک اختلال ژنتیکی نادر است که در آن بدن قادر به تجزیه فنیل‌آلانین نیست. این امر باعث تجمع این ماده در خون و مغز شده و می‌تواند منجر به آسیب مغزی شود. افراد مبتلا به PKU باید بطور کامل از مصرف آسپارتام خودداری کنند. برخی افراد ممکن است عوارضی مانند سردرد، سرگیجه یا تغییرات خلقی را تجربه کنند. شواهد جدیدی وجود دارد که نشان میدهد آسپارتام با تخریب عصبی، سکته مغزی و حتی زوال عقل مرتبط است. یک مطالعه گزارش کرده است که مصرف آسپارتام میتواند علائمی مانند تحریک‌پذیری، میگرن، اضطراب و بی‌خوابی بویژه در صورت مصرف بیش‌ازحد ایجاد کند. آسپارتام سطح قند خون را افزایش نمی‌دهد و به همین دلیل، برای افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ گزینه‌ی مناسبی محسوب می‌شود. با این حال، برخی تحقیقات نشان‌دهنده‌ی ارتباط احتمالی آن با سندرم متابولیک و افزایش خطر دیابت هستند. بنابراین، بهتر است آسپارتام بعنوان بخشی از یک رژیم غذایی کنترل‌شده مصرف شود، نه بعنوان جایگزین کامل قند. شیرین‌کننده‌های مصنوعی، با وجود بی‌کالری بودن، ممکن است مغز را فریب دهند تا میل بیشتری به طعم شیرین پیدا کند. این مسئله می‌تواند منجر به افزایش اشتها و در نهایت افزایش وزن شود، نه کاهش وزن. در واقع، چندین مطالعه نشان داده‌اند که بین مصرف شیرین‌کننده‌های مصنوعی و چاقی، ارتباط مثبت وجود دارد.  در سال ۲۰۲۳، آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان (IARC)، آسپارتام را در گروه مواد «احتمالاً سرطان‌زا» طبقه‌بندی کرد، اگرچه این ماده همچنان در چارچوب محدودیت‌های ایمنی موجود برای مصرف تأیید شده است. برخی مطالعات نشان‌دهنده ارتباط احتمالی بین آسپارتام و سرطان هستند، اما نتایج تحقیقات در این زمینه هنوز قطعی نیستند. شواهد جدید پیشنهاد می‌دهند که آسپارتام و سایر شیرین‌کننده‌های مصنوعی ممکن است تعادل میکروبیوم روده را برهم بزنند. میکروبیوم روده جامعه‌ای از باکتری‌هاست که نقش کلیدی در هضم غذا، سیستم ایمنی و حتی خلق‌و‌خو ایفا می‌کنند. این اختلال می‌تواند تأثیر منفی بر سلامت گوارش و عملکرد سیستم ایمنی داشته باشد و بطور بالقوه خطر عفونت‌ها و سایر مشکلات سلامتی را افزایش دهد.